Chú trọng phát triển cây Sâm Lai Châu trở thành cây dược liệu chủ lực

 

Lai Châu có tổng diện tích rừng hiện có là 481.261 ha, trong đó diện tích rừng tự nhiên 447.005 ha, tỷ lệ che phủ rừng 51,44%, có trên 70% dân số có cuộc sống liên quan đến rừng. Là tiềm năng, lợi thế rất lớn để tỉnh phát triển kinh tế dưới tán rừng, phát triển dược liệu, đặc biệt là cây Sâm Lai Châu. Đây là loại dược liệu quý hiếm được đưa vào Danh lục Đỏ cây thuốc Việt Nam (2007) với tất cả bộ phận của cây đều có thể dùng làm thuốc chữa bệnh. Các quần thể Sâm Lai Châu được phát hiện chủ yếu tại các vùng rừng núi cao, nhiều sương mù, ít người qua lại, ưa ẩm và chịu bóng, khí hậu mát quanh năm và lạnh về mùa đông, mọc rải rác trên đất có nhiều mùn, dưới tán rừng kín thường xanh, độ tàn che từ 0,6 - 0,8, độ cao tuyệt đối từ 1.400 - 2.300 m, thường gặp ở độ cao từ 1.600 - 1.900 m. Loại đất chủ yếu dưới các cánh rừng trên địa bàn tỉnh là nhóm đất đỏ vàng và nhóm đất mùn đỏ vàng trên núi, hai nhóm đất này có nhiều đặc điểm phù hợp để phát triển các loài cây dược liệu quý như: Sâm Lai Châu, Bảy lá một hoa, Lan kim tuyến...

Trên cơ sở tận dụng khai thác tiềm năng, thế mạnh của địa phương, nhất là tiềm năng phát triển kinh tế dưới tán rừng, HĐND tỉnh đã ban hành Nghị quyết số 38/2019/NQ-HĐND ngày 11/12/2019 thông qua Đề án phát triển một số cây dược liệu giai đoạn 2020 - 2025, tầm nhìn đến năm 2030 trên địa bàn tỉnh để định hướng và hỗ trợ phát triển. Theo đó, tỉnh đã ban hành các chính sách hỗ trợ giống các loại cây dược liệu quý, hiếm; hỗ trợ bảo tồn, hoàn thiện quy trình sản xuất nhân giống; hỗ trợ phát triển trồng dược liệu hàng hóa, chi phí tư vấn xây dựng liên kết, hạ tầng phục vụ liên kết, chi phí chuyển giao, ứng dụng khoa học kỹ thuật mới; hỗ trợ hợp tác xã nông nghiệp tham gia chuỗi liên kết... và nhiều chính sách hỗ trợ đặc thù khác nhằm thu hút đầu tư xây dựng các cơ sở sản xuất cây giống dược liệu, thu hút đầu tư xây dựng cơ sở chế biến gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm, xây dựng nhãn hiệu sản phẩm dược liệu Lai Châu…

Nhằm bảo tồn và đưa sâm Lai Châu trở thành một trong những cây dược liệu chủ lực, tỉnh đã triển khai các dự án, đề tài nghiên cứu về sâm Lai Châu. Tổ chức nhiều hội thảo, hội nghị liên quan đến trồng và mở rộng diện tích dược liệu; giúp cho tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp có thêm thông tin về cây Sâm Lai Châu nói riêng và cây dược liệu nói chung. Đã triển khai Dự án “Xây dựng mô hình trồng, nhân giống Sâm Lai Châu nhằm bảo tồn và phát triển sản phẩm đặc hữu tại các huyện vùng cao của tỉnh Lai Châu”, qua dự án đã tuyển chọn 1.185 cây mẹ và trồng 1.009 cây mô hình. Dự án “Ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ xây dựng mô hình trồng và đăng ký bảo hộ sở hữu trí tuệ cho hai loài dược liệu quý hiếm (Sâm Lai Châu, Bảy lá một hoa) của tỉnh Lai Châu”, thông qua Dự án đã tuyển chọn 500 cây mẹ và trồng 5.000 cây mô hình.

Triển khai 2 đề tài: “Nghiên cứu bảo tồn và phát triển các loài Sâm Lai Châu (Panaxvietnamensis var.Fuscidiscus), Tam thất hoang (Panax stipuleanatus) ở các xã vùng cao huyện Mường Tè”, kết quả tuyển chọn được 22 cây mẹ Sâm Lai Châu. Đề tài “Nghiên cứu xây dựng quy trình nhân giống và trồng cây Sâm Lai Châu (Panax vietnamensis var. Fuscidiscus K.Komatsu, S.Zhu & S.Q.Cai), qua đề tài tuyển chọn được 1.000 cây mẹ Sâm Lai Châu và trồng 15.000 cây mô hình.

Theo một số tài liệu nghiên cứu, Sâm Lai Châu có nguồn gen đặc biệt quý hiếm đối với Việt Nam và thế giới. Tất cả bộ phận của cây đều có thể dùng làm thuốc. Thân rễ thường được dùng làm thuốc bổ, cầm máu, tăng cường sinh lực, chống stress. Lá, nụ hoa dùng làm trà uống có tác dụng kích thích tiêu hoá, an thần. Sâm Lai Châu có vị ngọt, hơi đắng, tính ôn, có tác dụng gần giống với tác dụng của nhân sâm. Trong thân rễ Sâm Lai Châu có saponin “MR2” chiếm tỉ lệ lớn, đặc trưng có trong Sâm Ngọc Linh. Chính vì vậy giá trị kinh tế trên thị trường của Sâm Lai Châu rất cao. Giá thu mua 01 kg sâm tươi giá trung bình 20 triệu đồng/kg, 01 kg sâm tươi 10 tuổi giá khoảng 50 triệu đồng, những lúc khan hiếm có thể lên tới 60-70 triệu đồng/kg.

Đến nay, đã có nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn tỉnh mạnh dạn đầu tư, gây trồng được 50 ha tại các huyện: Mường Tè, Sìn Hồ, Phong Thổ và Tam Đường. Một số doanh nghiệp, nhà đầu tư đang quan tâm đầu tư phát triển cây Sâm Lai Châu dưới tán rừng. Đây chính là cơ hội giúp bà con vùng sâu, vùng xa và vùng biên giới từng bước thoát nghèo, vươn lên làm giàu…

Tuy nhiên, trong quá trình phát triển cây Sâm trên địa bàn tỉnh còn khó khăn, cây Sâm Lai Châu là loài cây thuộc danh mục loài thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm do vậy, việc đảm bảo nguồn giống hợp pháp theo quy định gặp nhiều khó khăn, bất cập. Kết cấu hạ tầng giao thông nông thôn và liên kết vùng chưa hoàn thiện, cơ sở vật chất, hạ tầng của tỉnh chưa phát triển, nhất là tại các huyện, xã biên giới, những vùng có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng phù hợp cho nuôi trồng, phát triển cây Sâm Lai Châu dẫn đến khó khăn trong tiếp cận, triển khai đầu tư các dự án.

Để tiếp tục đẩy mạnh phát triển cây Sâm Lai Châu trong thời gian tới, các sở, ngành chuyên môn, Hiệp hội Sâm Lai Châu cần tiếp tục đồng hành, hỗ trợ người dân và doanh nghiệp trong việc trồng và tiêu thụ sản phẩm. Khuyến khích hình thức liên kết giữa nhà khoa học, doanh nghiệp với nông dân, trong đó nhà khoa học sẽ cung cấp các luận cứ khoa học kỹ thuật nuôi trồng, doanh nghiệp đầu tư vốn, công nghệ chế biến, bao tiêu sản phẩm và người dân tổ chức sản xuất, cung cấp sản phẩm cho doanh nghiệp tiêu thụ hoặc góp đất, công lao động; khuyến khích tích tụ đất đai để tạo các vùng trồng cây dược liệu tập trung theo các phương thức góp đất, thuê đất, chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo thỏa thuận và tự nguyện giữa người có đất với người có nhu cầu sử dụng đất phù hợp với quy định của pháp luật. Tiếp tục tiến hành rà soát, quy hoạch vùng trồng; chú trọng sản xuất giống; hỗ trợ xây dựng nguồn giống, cấp mã số cơ sở nuôi trồng đảm bảo quy định. Đẩy mạnh hợp tác quốc tế thu hút các doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư xây dựng các cơ sở sản xuất cây giống, xây dựng cơ sở chế biến gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm; đặc biệt là chế biến sâu các sản phẩm chăm sóc, bảo vệ sức khỏe từ cây Sâm Lai Châu nhằm tạo ra các sản phẩm chất lượng, có sức cạnh tranh trên thị trường; xây dựng hệ thống chỉ dẫn địa lý, truy xuất nguồn gốc, xây dựng nhãn hiệu chứng nhận cho Sâm Lai Châu, đẩy mạnh giao dịch giống, sản phẩm của Sâm Lai Châu; tạo lợi thế về mặt cạnh tranh, hướng tới xuất khẩu./.