Ngày 28/3/1935, tại Đại hội lần thứ nhất của Đảng họp tại Ma Cao (Trung Quốc) đã ra “Nghị quyết về Đội tư vệ”, khẳng định “Tự vệ đội càng mạnh tức là có đủ điều kiện thuận lợi sau này để tổ chức du kích chiến tranh, vũ trang bạo động”. Đây là nghị quyết quan trọng của Đảng về tổ chức chỉ đạo, xây dựng và hoạt động của đội tự vệ, mở ra một thời kỳ mới, là tư tưởng chỉ đạo chiến lược của Đảng xuyên suốt qua các giai đoạn cách mạng trước đây cũng như trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ngày nay. Với ý nghĩa lịch sử trọng đại đó, theo quyết định của Chính phủ, ngày 28/3 hằng năm đã trở thành ngày truyền thống của lực lượng DQTV Việt Nam. Trải qua 85 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh, DQTV Việt Nam - lực lượng nòng cốt trong phong trào toàn dân đánh giặc đã kề vai, sát cánh cùng các đơn vị bộ đội địa phương, bộ đội chủ lực chiến đấu dũng cảm ngoan cường, mưu trí, sáng tạo, quyết chiến, quyết thắng, góp phần quan trọng cùng toàn dân đi đến thắng lợi hoàn toàn.
Là một bộ phận không thể tách rời của lực lượng vũ trang (LLVT) địa phương, lớn lên trong khói lửa của cuộc chiến tranh giải phóng, được sự quan tâm lãnh đạo, sự cưu mang giúp đỡ của cấp ủy, chính quyền và Nhân dân các dân tộc. Cùng với lực LLVT tỉnh trải qua 68 năm xây dựng, chiến đấu, chiến thắng và trưởng thành, lực lượng DQTV Lai Châu đã không ngừng trưởng thành, lớn mạnh. Với tinh thần đoàn kết, thống nhất ý chí, thống nhất hành động, bằng trí tuệ và bản lĩnh cách mạng, cán bộ, chiến sĩ (CBCS) DQTV nói riêng và LLVT tỉnh nói chung đã tham gia chiến đấu, chi viện đắc lực cho chiến trường, lập được nhiều chiến công oanh liệt, làm nên những chiến thắng vang dội. Trong chiến dịch Điện Biên Phủ, quân, dân các dân tộc Lai Châu đã tự nguyện tham gia đóng góp 2.666 tấn gạo, 266 tấn thịt, 210 tấn rau xanh, huy động gần 20 nghìn dân công, 348 ngựa thồ, 38 thuyền, mảng…góp phần cùng quân, dân cả nước làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”. Trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước, vượt lên sự tàn phá và những mất mát đau thương, lực lượng DQTV trong tỉnh đã tổ chức tốt việc phòng tránh cho nhân dân và tổ chức mạng lưới phòng không kiên cường đánh trả. Tên tuổi của những trung đội dân quân người Thái, người Mông… đã đi vào lịch sử. Bên cạnh đó, lực lượng DQTV tiếp tục chiến đấu tiễu phỉ, diệt trừ thám báo, biệt kích; tham gia nhiều trận đánh, bắt sống hàng trăm tên địch; bắn rơi nhiều máy bay địch. Với những thành tích đó, nhiều tập thể, cá nhân vinh dự được Đảng, Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân trong các cuộc kháng chiến đã trở thành niềm tự hào của Đảng bộ và Nhân dân các dân tộc.
Bước vào thời kỳ mới, lực lượng DQTV của tỉnh tiếp tục phát huy tốt vai trò là thành phần quan trọng trong LLVT ba thứ quân, nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng (QSQP). Trong những năm qua, nhất là từ khi có Chỉ thị số 16-CT/TW, ngày 15/10/2002 của Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa IX) về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với lực lượng DQTV và lực lượng dự bị động viên trong tình hình mới” và Luật DQTV, lực lượng DQTV được cấp ủy Đảng, chính quyền các cấp, các cơ quan, tổ chức, các tầng lớp nhân dân quan tâm chăm lo và xây dựng mọi mặt. Nhờ đó đã có bước phát triển toàn diện, vững mạnh. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng, chính quyền các địa phương, lực lượng DQTV được xây dựng vững mạnh, rộng khắp, đặc biệt là các địa bàn trọng điểm về quốc phòng - an ninh; có tổ chức biên chế, thành phần, số lượng phù hợp với đặc điểm địa bàn, chất lượng tổng hợp được nâng cao, nhất là chất lượng chính trị. Các địa phương đã chú trọng làm tốt công tác xây dựng đội ngũ cán bộ ban chỉ huy quân sự cấp xã, gắn với tạo nguồn cán bộ trong hệ thống chính trị ở cơ sở. Nhiều mô hình điểm về tổ chức, hoạt động của DQTV đã được xây dựng, nhân rộng và phát huy hiệu quả. Cấp ủy, chính quyền các cấp trong tỉnh đã phát huy tính chủ động, linh hoạt, sáng tạo trong việc lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức xây dựng lực lượng DQTV phù hợp với đặc điểm tình hình của một tỉnh miền núi biên giới. Các chế độ, chính sách đối với DQTV được bảo đảm tốt, có nhiều đổi mới, do đó hoạt động của lực lượng DQTV đi vào nền nếp, có hiệu quả.
Quán triệt nghiêm túc Nghị quyết Trung ương 8 (Khóa XI) về “Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới”, Luật DQTV, các văn bản, chỉ thị của Đảng, Nhà nước, Quân đội. Đảng ủy, Bộ CHQS tỉnh đã tích cực, chủ động tham mưu Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh chú trọng xây dựng lực lượng DQTV theo hướng "vững mạnh, toàn diện, rộng khắp", bảo đảm ở đâu có dân, có tổ chức sản xuất, ở đó có lực lượng DQTV. Hiện nay, tỷ lệ DQTV toàn tỉnh đạt gần 2,5% so với dân số. Công tác phát triển đảng trong lực lượng DQTV được coi trọng, đảng viên trong tự vệ đạt trên 40%, tỷ lệ đảng viên trong lực lượng dân quân đạt trên 15%. Đặc biệt, năm 2019, Bộ CHQS tỉnh đã có quyết định thành lập Tiểu đội dân quân thường trực xã Ma Ly Pho, huyện Phong Thổ.
Lực lượng DQTV đã góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở cơ sở, phát huy tốt vai trò xung kích trong lao động sản xuất, phòng chống khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, tìm kiếm cứu hộ cứu nạn... đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế-xã hội ở địa phương. Lực lượng DQTV duy trì nghiêm túc chế độ trực sẵn sàng chiến đấu. Công tác huấn luyện, giáo dục chính trị được thực hiện nghiêm túc, bảo đảm đúng, đủ nội dung, chương trình, chất lượng ngày càng cao. Kết quả kiểm tra, phúc tra hằng năm của Bộ CHQS tỉnh và Quân khu 100% đạt yêu cầu, trong đó có trên 70% đạt khá, giỏi. Lực lượng DQTV làm tốt công tác chuẩn bị và tham gia các cuộc diễn tập cở sở 100% đạt khá giỏi, đặc biệt là diễn tập khu vục phòng thủ (KVPT) tỉnh năm 2018 đã có hàng trăm CBCS lực lượng DQTV tham gia với hàng nghìn ngày công góp phần cùng LLVT tỉnh hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, bảo đảm an toàn tuyệt đối về người và vũ khí trang bị kỹ thuật. Là LLVT quần chúng, không thoát ly sản xuất, công tác, lực lượng DQTV vừa hoàn thành chỉ tiêu sản xuất kinh doanh ở địa phương, cơ sở, vừa dành thời gian để xây dựng, củng cố lực lượng vững mạnh, thực sự là lực lượng nòng cốt trong xây dựng thế trận, xây dựng KVPT, xây dựng cụm an toàn làm chủ - sẵn sàng chiến đấu, trong phòng chống thiên tai, cứu hộ, cứu nạn, phòng cháy chữa cháy rừng, bảo vệ rừng, phòng chống lụt bão, tìm kiếm cứu nạn... Chỉ tính từ năm 2018 đến nay đã có hàng chục nghìn lượt CBCS DQTV tham gia khắc phục thiên tai, phòng chống lụt bão, phòng cháy chữa cháy rừng, bảo vệ rừng; tham gia di dời hàng trăm ngôi nhà của dân đến nơi an toàn. Tham gia các hội thi, hội thao luôn đạt thành tích cao, tiêu biểu là đạt giải Nhất toàn đoàn tại hội thể dục, thể thao lực lượng dân quân tự vệ năm 2019 do Quân khu tổ chức; gương mẫu đi đầu trong thực hiện phong trào xây dựng nông thôn mới, hành trình “Quân đội chung tay vì người nghèo”. Song song với các nhiệm vụ trên, lực lượng DQTV còn thực hiện tốt quy chế phối hợp với lực lượng công an, biên phòng và các lực lượng khác tăng cường công tác tuần tra, canh gác, giữ gìn an ninh chính trị, trật từ an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh, góp phần tích cực vào công tác quốc phòng - an ninh.
Từ những kết quả đạt được, với sự quan tâm chỉ đạo sâu sát của cấp ủy, chính quyền địa phương, của Bộ CHQS tỉnh, lực lượng DQTV Lai Châu không ngừng được củng cố, xây dựng vững mạnh, rộng khắp, góp phần quan trọng cùng LLVT tỉnh hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao. LLVT tỉnh vinh dự được Bộ Quốc phòng, Bộ Tư lệnh Quân khu 2 tặng Cờ đơn vị dẫn đầu phong trào thi đua xuất sắc; hàng chục tập thể và hàng trăm cá nhân được UBND tỉnh khen thưởng.
Kỷ niệm 85 năm ngày truyền thống của lực lượng DQTV Việt Nam, Đảng bộ, chính quyền, LLVT và đồng bào các dân tộc trong tỉnh càng nhận rõ vinh dự lớn lao, trách nhiệm nặng nề trước nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc mà Đảng, Nhà nước và nhân dân tin cậy giao phó. Mỗi cán bộ, chiến sĩ DQTV tiếp tục phát huy truyền thống, thành tích đã đạt được để làm tốt công tác tham mưu cấp ủy, chính quyền địa phương tập trung nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu, nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, sẵn sàng đối phó thắng lợi với mọi tình huống, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao, xứng đáng là lực lượng nồng cốt bảo vệ Đảng, chính quyền, tính mạng, tài sản của nhân dân và tài sản của Nhà nước, sẳn sàng cơ động ứng cứu, khắc phục hậu quả do thiên tai, tham gia giúp nhân dân trong lao động, sản xuất, phối hợp với các lực lượng bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội tại địa phương. Trước mắt, lực lượng DQTV ra sức học tập, rèn luyện, phấn đấu hoàn thành tốt các mục tiêu, chỉ tiêu đợt thi đua cao điểm: “Đoàn kết, lập công, quyết thắng”, góp phần hoàn thành tốt nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và thiết thực lập thành cao nhất chào mừng kỷ niệm 85 năm ngày truyền thống lực lượng DQTV (28/3/1935 - 28/3/2020); hướng tới kỷ niệm 130 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2020) và Đại hội đảng bộ các cấp tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng./.