Những năm đầu của công cuộc Đổi mới, khi cả đất nước còn ngổn ngang bài toán thể chế và phát triển, ông đã đề xuất thay từ "xí nghiệp" bằng "doanh nghiệp" - một thay đổi ngôn từ đơn giản nhưng mang ý nghĩa thể chế sâu xa, mở đường cho tư duy thị trường và tinh thần kinh doanh hiện đại ở Việt Nam.
Là người trực tiếp chỉ đạo soạn thảo những đạo luật nền tảng như Luật Đầu tư nước ngoài (1987), Luật Đất đai (1988), Luật Doanh nghiệp tư nhân (1990)... ông đã cùng tập thể lãnh đạo đưa Việt Nam thoát khỏi vòng lặp của nền kinh tế bao cấp, mở cánh cửa hội nhập bằng khung pháp lý minh bạch và tiên phong. Với tư duy của một nhà kỹ trị, ông không làm chính trị bằng lời lẽ hoa mỹ, mà bằng hành động thiết thực, hiệu quả và kỷ luật.
Trên trường quốc tế, Chủ tịch Trần Đức Lương là hình ảnh đại diện cho một Việt Nam đổi mới, thân thiện, hòa hiếu và bản lĩnh. Việc ông trở thành nguyên thủ quốc gia đầu tiên của Việt Nam thăm chính thức Cộng hòa Pháp và được trao tặng Huân chương Bắc Đẩu Bội tinh không chỉ là vinh dự cá nhân, mà là biểu tượng cho bước tiến mới trong quan hệ quốc tế của nước ta. Tổng thống Pháp Jacques Chirac đã từng nói lời chia tay với ông bằng sự tiếc nuối: “Hội nghị ASEM 5 chỉ có một khuyết điểm duy nhất là tôi phải rời xa ngài và nhân dân Việt Nam quá sớm” - một minh chứng sinh động cho sự tin yêu và kính trọng của bạn bè thế giới.
Không chỉ là nhà kỹ trị, nhà ngoại giao, ông còn là người cha tinh thần đối với những người lính giữ đảo. Dưới sự chỉ đạo quyết liệt của ông, những nhà giàn DK, hải đăng, cảng cá... đã mọc lên trên quần đảo Trường Sa như những cột mốc sống, khẳng định chủ quyền và tiếp sức cho những người con nơi đầu sóng ngọn gió. Đặc biệt, công trình tại đảo Đá Tây do ông đề xuất đã trở thành biểu tượng của ý chí bảo vệ Tổ quốc bằng hành động cụ thể, bền bỉ.
Với lòng yêu nước sâu sắc, sau khi nhậm chức Chủ tịch nước, ông đã khởi xướng việc khôi phục phong trào thi đua yêu nước. Không chỉ là một lời kêu gọi, ông mang lại sức sống mới cho tinh thần thi đua, khiến nó lan tỏa khắp các miền quê, đô thị, nhà máy, trường học… góp phần làm nên sức mạnh nội sinh cho công cuộc đổi mới và phát triển.
Trước khi trở thành người đứng đầu Nhà nước, ông đã dành ba thập kỷ gắn bó với ngành địa chất. Những tấm bản đồ khoáng sản do ông và các đồng chí cùng xây dựng không chỉ là công trình khoa học, mà còn là bằng chứng sống cho thấy ông đã góp phần đặt nền móng cho nền kinh tế tài nguyên của đất nước.
Hôm nay, khi tiễn biệt đồng chí Trần Đức Lương về cõi vĩnh hằng, chúng ta không chỉ tiếc thương một nhà lãnh đạo tài ba, mà còn cúi đầu trước một con người cống hiến cả cuộc đời một cách âm thầm, bền bỉ và không màng danh lợi. Những gì ông để lại không chỉ là chính sách, công trình, mà còn là nhân cách lớn - một tấm gương đạo đức, tinh thần tận tụy và lòng yêu nước chân thành.
Trong lòng dân tộc, đồng chí Trần Đức Lương sẽ mãi được nhớ đến như một người lãnh đạo kiểu mẫu - không phải bởi những câu nói hùng biện, mà bởi những hành động thiết thực làm nên dấu ấn lịch sử. Tâm huyết và lý tưởng của ông sẽ còn truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ lãnh đạo hôm nay và mai sau những người tiếp tục sứ mệnh phụng sự Tổ quốc với một trái tim trong sáng, một tinh thần kiên trung và một tâm thế khiêm nhường như ông từng có.
Xin vĩnh biệt đồng chí - người con ưu tú của dân tộc!
Tác giả: Kiên Trung